Οι ελληνικές δυνάμεις της 8ης Μεραρχίας στις  26 Ιουνίου 1913 αποβιβάζονται από  τα αντιτορπιλικά «Δόξα», «Πάνθηρ» και «Ιέραξ»  και καταλαμβάνουν την Καβάλα από τους Βούλγαρους οι οποίοι οπισθοχωρούν προς την Θράκη.Στις 11 Ιουλίου απελευθερώνουν την Χρυσούπολη και κατευθύνονται προς τον ποταμό ΝέστοΓια την διάβαση του ποταμού Νέστου από του άνδρες της 8ης Μεραρχίας επιλέγεται το σημείο μεταξύ των χωριών Θαλασσιά και Κοσμητή στις 12 Ιουλίου 1913. Όπου υπήρχε χαρτογραφημένη διάβαση και πιθανόν κατεστραμμένη γέφυρα.Μια μέρα πριν το 2ο σύνταγμα των Ευζώνων εκκαθάρισε την περιοχή από τα υπολείμματα του βουλγαρικού στρατού που οπισθοχωρήσαν προς την Βουλγαρία. Η διέλευση του ποταμού Νέστου έγινε χωρίς καμία εχθρική αντίστασηΤην ίδια μέρα 12 Ιουλίου το 2 σύνταγμα Ευζώνων με διοικητή τον ταγματάρχη   Μπάκα στρατοπεδεύει έξω από την Ξάνθη στις παρυφές της παλιάς Χρύσας.Την επομένη  13 Ιουλίου  με την 8η Μεραρχία του στρατηγού Μαθιόπουλου καταλαμβάνουν την πόλη της Ξάνθης .Για πρώτη φορά μετά από 600 χρόνια Οθωμανικής κυριαρχίας, Έλληνες στρατιώτες βρεθήκαν με Έλληνες κάτοικους της Ξάνθης.Η είσοδος του Ελληνικού στρατού έγινε από την σημερινή οδό 28ης ΟκτωβρίουΈλληνες στρατιώτες στο καφενείο στην είσοδο του τεμένους στην κεντρική́ πλατεία της πόλης.Η χαρά των κατοίκων της Ξάνθης για την απελευθέρωση κράτησε μόλις 15 μέρες .Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου του Αυγούστου 1913, με δυτικό όριο τη γραμμή́ του Νέστου, η Θράκη παραχωρήθηκε στη ηττημένη Βουλγαρία. Η εν συνέχεια συνθήκη της Κωνσταντινούπολης με την οποία επισημοποιήθηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου οριστικοποίησε, αυτό́ που ήθελαν να αποφύγουν Χριστιανοί́ και Μουσουλμάνοι της Θράκης. Υποχρεώνοντας το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ξάνθης να εκπατριστούν οικειοθελώς προς την πέραν του Νέστου ελεύθερη Ελλάδα για να αποφύγουν μια νέα Βουλγαρική κατοχή που όπως αποδείχτηκε ήταν πολύ ποιο βάναυση από την προηγούμενη.Μια βουλγαρική́ κατοχή́ μέχρι την 4η Οκτωβρίου 1919 όπου η Ξάνθη ενσωματώθηκε στον Ελληνικό εθνικό κορμό.Πλήθος Ξανθωπών (Ξανθίων το επικρατέστερο εκείνη την εποχή) τον Αύγουστο 1913  στο σιδηροδρομικό σταθμό της Ξάνθης για την αναχώρηση τους στην ελεύθερη Ελλάδα .Τα ανώτερα είναι αποσπάσματα από το λεύκωμα «100 Χρόνια Ξάνθη Ελληνική» που συνέγραψα το 2019 με σκοπό να χαριστεί στους πολίτες της Ξάνθης, αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ λόγω έλλειψης χορηγού. Τα ιστορικά στοιχεία αντλήθηκαν το βιβλίο του Πέτρου Γεωργαντζή «Χρονικό των Ελευθερίων Ξάνθης και λοιπή Δυτικής Θράκης (1912΄1929»Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο και με άδεια από τις συλλογές του Ε.Λ.Ι.Α.Τάσος ΤεφρωνίδηςΣυλλέκτης ιστορικών ντοκουμέντωνΕρασιτέχνης ερευνητής