Ο νότος της Μεσογείου εκπέμπει SOS, καθώς σε περιοχές της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Γαλλίας παρατηρείται ακρότατη υποβάθμιση του εδάφους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα πλέον να παραχθεί φυτική βιομάζα, κάτι το οποίο οδηγεί στην ερημοποίηση της γης.Ο καθηγητής στο εργαστήριο Εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διονύσης Γασπαράτος, και ο επίκουρος καθηγητής στο εργαστήριο Εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ορέστης Καΐρης, μίλησαν για το σοβαρό ζήτημα στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.Το ζήτημα της ερημοποίησης της γης δεν μπορεί να εξεταστεί ξεχωριστά από την κλιματική κρίση, καθώς, όπως επισήμαναν οι καθηγητές, «τα πάντα είναι αλληλένδετα και το ένα οδηγεί στο άλλο».«Δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για ερημοποίηση χωρίς να μιλάμε για ξηρασία ή για ξηρασία, η οποία ουσιαστικά θα οδηγήσει στην ερημοποίηση. Ίσως λοιπόν γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο όλο αυτό το πρόβλημα, γιατί είναι τόσο πολυδιάστατο.Hotspot της κλιματικής κρίσης είναι η Μεσόγειος, γιατί δεν είναι μόνο η ξηρασία, είναι και η άνοδος της θερμοκρασίας.Στη ζώνη αυτή παρατηρείται, σύμφωνα με τα μοντέλα, ότι θα έχουμε άνοδο της θερμοκρασίας, όπως επίσης και μείωση του διαθέσιμου νερού των βροχοπτώσεων. Επομένως, αυτό ακολουθεί το θέμα της ερημοποίησης και υποβάθμισης των εδαφών», τόνισε ο κ. Γασπαράτος.Από την πλευρά του, ο κ. Καΐρης, δίνοντας μία ερμηνεία στο φαινόμενο της ερημοποίησης, υπογράμμισε ότι «αποτελεί ουσιαστικά την ακρότατη υποβάθμιση του εδάφους από οποιαδήποτε αιτία, είτε η αιτία αυτή είναι κάποιος παράγοντας του περιβάλλοντος, όπως η ξηρασία, είτε η αιτία αυτή είναι ανθρωπογενής, όπως η διαχείριση των εδαφικών πόρων».Σύμφωνα με τον κ. Γασπαράτο, «η ερημοποίηση των εδαφών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Ανάλογα με τις πεδοκλιματικές συνθήκες, που επικρατούν, σε κάποιες περιπτώσεις θα είναι ταχύς ο ρυθμός και σε άλλες πιο αργός».Ο κ. Καΐρης σημείωσε ότι εξαρτάται από τη διεργασία της υποβάθμισης, δηλαδή, αν η απώλεια του εδάφους προκύπτει λόγω της διάβρωσης. «Η κύρια διεργασία και για την Ελλάδα είναι η διάβρωση, κι έπεται η αλάτωση των εδαφών. Άρα, εξαρτάται ποια διεργασία υποβάθμισης θα μας οδηγήσει στην ερημοποίηση.Οι περιοχές που απειλούνται είναι οι λοφώδεις, οι επικλινείς περιοχές που καλλιεργούνται εντατικά, οι ορεινές που υπερβόσκονται, οι παραθαλάσσιες, στις οποίες έχει διεισδύσει η θάλασσα στον υπόγειο υδροφορέα, λόγω των εντατικών, υπερβολικών σε αριθμό και σε βάθος γεωτρήσεων, καθώς κι εκείνες οι περιοχές, στις οποίες δεν λαμβάνονται μέτρα μετά από μία καταστροφική πυρκαγιά».«Οι γεωργικές περιοχές του θεσσαλικού κάμπου θα επηρεαστούν περισσότερο»Μάλιστα, όπως προέκυψε από έρευνα του Εργαστηρίου Εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας του ΓΠΑ, σε συνεργασία με το Ερευνητικό Κέντρο Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, οι περιοχές, οι οποίες προβλέπεται να επηρεαστούν περισσότερο, είναι οι γεωργικές περιοχές του θεσσαλικού κάμπου.«Σε πρόσφατη δημοσίευση, που προέκυψε από τη συνεργασία του Εργαστηρίου Εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας του ΓΠΑ σε συνεργασία με το Ερευνητικό Κέντρο Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, συνδυάσαμε την κλασική μεθοδολογία περιβαλλοντικά ευαίσθητων στην ερημοποίηση περιοχών με σενάρια μελλοντικών κλιματικών συνθηκών που στηρίζονται σε μοντέλα πρόβλεψης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (RCPs) 4.5. και 8.5. στην εκτίμηση του μελλοντικού κινδύνου ερημοποίησης σε χαρακτηριστικές γεωργικές περιοχές του Θεσσαλικού κάμπου (Ελλάδα). Τα προσομοιωμένα δεδομένα προέβλεψαν ότι ένα σημαντικό μέρος των υποβαθμισμένων επικλινών εδαφών που ορίζονται ως ευαίσθητα υπό τις παρούσες περιβαλλοντικές συνθήκες και πρακτικές διαχείρισης της γης, θα μετατραπούν σε κρίσιμες περιοχές προς ερημοποίηση στο εγγύς μέλλον. Επιπλέον, οι διαδικασίες υποβάθμισης της υδατικής διάβρωσης του εδάφους και της αλάτωσης του εδάφους θα ενδυναμωθούν από την επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών, προάγοντας την ερημοποίηση», είπε ο κ. Καΐρης.«Όλη η Μεσόγειος έχει προβλήματα ερημοποίησης αυτή τη στιγμή. Το ζήτημα αυτό έχει πλέον και οικονομικό αποτύπωμα. Ένα θέμα αρχίζει και μας απασχολεί σοβαρά, όταν μπορεί να αποτιμηθεί σε οικονομικούς όρους. Δεν ξέρει κανείς πόσο αξίζει η λειτουργία του εδάφους. Όταν όμως στην ΕΕ έβγαλαν ότι περίπου 1,3 δισ. ήταν η απώλεια χρημάτων λόγω και μόνο της διάβρωσης, αντιλήφθηκαν πως πρόκειται για κάτι πολύ σοβαρό, καθώς έχει οικονομικό αποτύπωμα για τους παραγωγούς, άρα είναι χρήματα τα οποία χάνονται», σημείωσε ο κ. Γασπαράτος.Παράλληλα, όπως επισημαίνουν, το μεγαλύτερο πρόβλημα από τη διάβρωση του εδάφους το αντιμετωπίζουν τα σιτηρά.«Η απώλεια του επιφανειακού εδάφους λόγω διάβρωσης μειώνει την ικανότητα του να παρέχει τον απαραίτητο ζωτικό χώρο για την ανάπτυξη των ριζών, την αποθήκευση νερού και οδηγεί σε μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών σε ποσοστό 4% ανά 10 εκ. απώλειας εδάφους. Η διάβρωση του εδάφους οδηγεί επίσης σε απώλεια οργανικής ύλης και θρεπτικών, και συνεπώς αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τη γονιμότητα, τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα και τη συνολική βιοποικιλότητα των εδαφών. Η σοβαρή διάβρωση του εδάφους στην ΕΕ οδηγεί σε μια ετήσια απώλεια παραγωγής 3 εκατομμυρίων τόνων σιταριού και 0,6 εκατομμυρίων τόνων αραβοσίτου, με τις μεγαλύτερες απώλειες στις μεσογειακές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα), όπου κυριαρχούν αυτές οι καλλιέργειες», τόνισε ο κ. Γασπαράτος.«Απαραίτητη η ανασύσταση της Εθνικής Επιτροπής για την Ερημοποίηση»Ο Ορέστης Καΐρης, το 2021, υπήρξε μέλος της Εθνικής Επιτροπής κατά της Ερημοποίησης που είχε συγκληθεί με απόφαση του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Σκοπός αυτής της επιτροπής, όπως εξήγησε ο κ. Καϊρης, ήταν η ανασύνταξη του χάρτη κινδύνου ερημοποίησης της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, όμως, είχε κληθεί να συνεισφέρει στην επαναδιατύπωση του ορισμού του φαινομένου της ερημοποίησης.«Η Εθνική Επιτροπή για την Ερημοποίηση πρέπει να ανασυσταθεί για να συνεχίσει το ήδη αποφασισμένο από την προηγούμενη επιτροπή έργο της», σημείωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, τονίζοντας ότι τα χαρτογραφικά και αναλυτικά δεδομένα αποτελούν αιχμή του δόρατος στην έρευνα της εδαφολογίας.Όπως επισήμανε, «κύριο έργο της Επιτροπής ήταν η επικαιροποίηση του Εθνικού Χάρτη Κινδύνου Ερημοποίησης των εδαφών στην Ελλάδα που είχε εκδοθεί το 2001 και χρειάζεται άμεση αναδιαμόρφωση», και πρόσθεσε ότι «στη βάση του χάρτη αυτού θα επικαιροποιηθεί και το εθνικό σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της ερημοποίησης».«Ανάγκη για αναλυτικά, ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα, χαρτογράφηση και αναλύσεις»Σύμφωνα με τους δύο καθηγητές, υπάρχουν αποσπασματικές πολιτικές για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, ωστόσο δεν υπάρχει ενιαία στρατηγική.Όπως είπε ο κ. Γασπαράτος, «τίθεται η αναγκαιότητα καταγραφής της υγείας των εδαφικών πόρων. Το εργαστήριο έχει ξεκινήσει και την κάνει, αλλά χρειάζεται να προσεγγίσουμε πολυδιάστατες προσεγγίσεις, γιατί είναι κάτι πολύ ευρύ. Χρειάζεται, λοιπόν, καταγραφή της υγείας των εδαφικών πόρων, αλλά και της ανθεκτικότητάς τους απέναντι στους παράγοντες της ερημοποίησης», ενώ ο κ. Καΐρης επανέλαβε την αναγκαιότητα για χαρτογράφηση των εδαφών.Αναφορικά με τους τρόπους που μπορεί να αποφευχθεί η ακρότατη υποβάθμιση των εδαφών, σύμφωνα με τον κ. Καΐρη, διαχειριστικά πρέπει να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα έτσι, ώστε οι μεταβολές στο εδαφικό σύστημα να είναι βραδείες.«Οτιδήποτε εντατικοποιεί την καλλιέργεια, αυξάνει τον ρυθμό μεταβολής των συνθηκών του εδάφους», τόνισε.Από την πλευρά του, ο κ. Γασπαράτος επισήμανε ότι οι εντατικές καλλιέργειες, στις οποίες δεν εντοπίζεται αειφορική διαχείριση του εδάφους, μπορεί να επιταχύνουν το φαινόμενο της ερημοποίησης.«Η ακραία υποβάθμιση των εδαφών που οδηγεί στην απερήμωση των γαιών έχει κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις»Η ερημοποίηση των εδαφών θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις στους παραγωγούς, καθώς, βλέποντας τη γη τους να παράγει λιγότερο προϊόν, θα δουν ταυτόχρονα και μείωση στα έσοδά τους, σύμφωνα με τους κ.κ. Γασπαράτο και Καΐρη.«Η ακραία υποβάθμιση των εδαφών, που οδηγεί στην απερήμωση των γαιών, έχει κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Ένας παραγωγός που δεν θα έχει εισόδημα από τη συγκεκριμένη γη, θα την εγκαταλείψει κι αυτό σημαίνει τέλος, ότι χάνουμε το κομμάτι αυτό από την παραγωγή», σημείωσε ο κ. Καΐρης, ενώ από την πλευρά του ο κ. Γασπαράτος πρόσθεσε ότι «δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήνουμε εδάφη χαμένα από τη γεωργική παραγωγή. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αειφορικά τους υπάρχοντες εδαφικούς χώρους ή να βελτιώσουμε τους υποβαθμισμένους και να προστατεύσουμε αυτούς που δυνητικά οδηγούνται στην υποβάθμιση».Δασικές πυρκαγιές και ερημοποίηση των εδαφώνΚαθοριστική είναι και η συμβολή των δασικών πυρκαγιών στην ερημοποίηση των εδαφών, καθώς, όπως επισημαίνει ο κ. Καΐρης, «οι πυρκαγιές απογυμνώνουν τα εδάφη από τη φυτική βλάστηση που έχει ένα συγκεκριμένο όριο ποσοτικό και ταυτόχρονα καταστρέφουν τη δομή των εδαφών».«Από τη στιγμή που έχουμε γυμνό έδαφος σημαίνει ότι έχουμε ένα έδαφος μη προστατευμένο. Άρα, με την πρώτη βροχόπτωση θα μετακινεί ουσιαστικά εδαφικά τεμαχίδια. Θυμίζω τι είχε γίνει στη Μάνδρα και τι υλικό είχε μεταφερθεί λόγω των πλημμυρών, εφόσον πρώτα όμως το έδαφος είχε αποκαλυφθεί, είχε μείνει γυμνό χωρίς στην προστασία της βλάστησης», τόνισε ο κ. Γασπαράτος.Η κλιματικά «έξυπνη» γεωργία μία από τις λύσειςΣύμφωνα με τον κ. Γασπαράτο, «η κλιματικά “έξυπνη” γεωργία είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος, που εισήγαγε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Γεωργίας και Τροφίμων (FAO), με βασικό πυλώνα την προσαρμογή της γεωργικής παραγωγής και την αύξηση της αντοχής της στην κλιματική κρίση, με ταυτόχρονη μείωση της συνεισφοράς του αγροτικού τομέα στις κλιματικές μεταβολές.Είναι μία καινούρια προσπάθεια που γίνεται. Είναι η προσαρμογή πλέον των καλλιεργειών ή και της παραγωγής στις συνθήκες που αρχίζουμε και ζούμε και είναι και εντονότερες. Το θέμα είναι να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις συνθήκες».Σημειώνεται ότι 4-6 Δεκεμβρίου 2023 θα πραγματοποιηθεί το 16ο Πανελλήνιο Εδαφολογικό Συνέδριο στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.