Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την ίδρυση του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, γεγονός που προσφέρει μια ιστορική ευκαιρία αναστοχασμού. Τον φετινό εορτασμό πλαισιώνει, μάλιστα, η πρόσφατη κυβερνητική πρωτοβουλία διεύρυνσης του Πανεπιστήμιου προς την Ανατολική Μακεδονία. Σύμφωνα με το αρμόδιο υπουργείο, το Δημοκρίτειο θα αποτελεί σύντομα το τρίτο μεγαλύτερο σε εύρος σπουδών ακαδημαϊκό ίδρυμα της χώρας.Το Πανεπιστήμιο της Θράκης φέρει μια εγγενή ιδιαιτερότητα, καθώς βρίσκεται σε μια πολυπολιτισμική περιφέρεια και συγκεντρώνει ανθρώπους με διαφορετική μόνιμη βάση. Αποτελεί ένα σταυροδρόμι καλλιέργειας πολλών επιστημονικών αντικειμένων. Έτσι, η Θράκη, εκτός από ακριτική περιφέρεια, καθίσταται -εκ πρώτης όψεως- μια ελκυστική πνευματική έδρα.Έχει ειπωθεί πως το Πανεπιστήμιο αποτελεί την ουσιαστικότερη επένδυση της πολιτείας στη Θράκη. Η ανάπτυξη και η ζωντάνια της στηρίζονται κυρίως στη λειτουργία του Δημοκριτείου. Πράγματι, πρόκειται για μια «όαση», η οποία αναζωογονεί την καθημερινή ζωή ενός τόπου που το κράτος δεν μερίμνησε να ενισχύσει με πρόσθετα αναπτυξιακά έργα. Αυτό επιβεβαιώνουν, άλλωστε, οι στατιστικές, σύμφωνα με τις οποίες το ποσοστό φτωχοποίησης των θρακικών νοικοκυριών είναι το υψηλότερο πανελληνίως (βλ. τελευταία δημοσιευμένη έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ). Οι αρνητικές μετρήσεις δείχνουν πως υφίσταται ένα σοβαρό πρόβλημα στη Θράκη. Μάλιστα, ο συσχετισμός του ζητήματος με το Πανεπιστήμιο είναι άμεσος, καθώς επί δεκαετίες η Θράκη εξαρτάται κυρίως από το Δημοκρίτειο, το οποίο «κινεί» αποφασιστικά την οικονομία της.Το Δημοκρίτειο, όπως και τόσα ακόμη ακριτικά ιδρύματα, υλοποιεί την ιδέα αποσυμφόρησης των αστικών κέντρων από μεγάλο αριθμό φοιτητών, συμβάλλοντας έτσι σε μια ισόρροπη γεωγραφική ανάπτυξη της ανώτατης παιδείας. Βέβαια, αποτελεί κοινή ομολογία πως η πολιτεία καταχράστηκε την πανεπιστημιακή αποκέντρωση με μια δυσανάλογη προς τις δυνατότητες της επικράτειας διόγκωση του ακαδημαϊκού χάρτη. Η πανσπερμία σχολών με τη σειρά της καλλιέργησε τη λογική της οικονομίας των «φοιτητουπόλεων». Εντούτοις, στην περίπτωση της Θράκης η ίδρυση του Πανεπιστημίου συνδέθηκε στενά με τη διατήρηση δημογραφικών ισορροπιών. Τα χρόνια, όμως, πέρασαν. Η πολιτιστική φυσιογνωμία της Θράκης άλλαξε. Η πρόοδος που συντελέστηκε χάρη στο Πανεπιστήμιο είναι προ πολλού ορατή.Μολαταύτα, από το μακρινό 1973 έως και σήμερα τα σχέδια της πολιτείας για τη Θράκη εξαντλούνται στη λειτουργία του Δημοκριτείου, το οποίο σύντομα θα απορροφήσει «ορφανά» τμήματα σε Δράμα και Καβάλα. Η βαθμιαία «γιγάντωση» του Πανεπιστημίου μέσω της σύστασης νέων ή της ανακατανομής μικρομεσαίων τμημάτων, καθώς και η συνακόλουθη αύξηση των εισακτέων αποτέλεσαν τη μόνη διαχρονική μέριμνα για την ανάπτυξη της Θράκης. Προϊόντος του χρόνου, η κατάσταση αυτή δημιούργησε μια «παρασιτική» οικονομία, πυλώνας της οποίας ήταν και παραμένουν οι φοιτητές. Ουδείς λόγος περί ενδυνάμωσης της ασθενικής αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής. Για χρόνια άπαντες επαναπαύτηκαν, μιας και το Δημοκρίτειο προσέφερε επίπλαστα ευδαιμονία. Αργότερα, όμως, τόσο η οικονομική, όσο και η υγειονομική κρίση συρρίκνωσαν τους αναπτυξιακούς ρυθμούς της Θράκης. Η αύξηση της εξ αποστάσεως φοίτησης, αλλά και η συρρίκνωση των οικονομικών δυνατοτήτων των φοιτητών με φυσική διαμονή άλλαξαν τα δεδομένα. Έτσι, η απουσία άλλων κεφαλαίων και μέσων προς αναπλήρωση του «φοιτητικού ελλείματος» οδήγησε στην έκρηξη της θρακικής φτωχοποίησης.Οι ευθύνες όλων των κυβερνήσεων είναι μεγάλες. Άπασες εργαλειοποίησαν το Δημοκρίτειο, προτάσσοντας το αφήγημα της αριθμητικής μεγέθυνσής του. Η εμβάθυνση των δεικτών ποιότητας έδωσε τη θέση της στην ποσότητα και την εφήμερη ικανοποίηση. Η προοπτική μιας ολοκληρωμένης περιφερειακής ανάπτυξης παραχώρησε αποκλειστικά τη θέση της στον ασφυκτικό εναγκαλισμό πανεπιστημίου και τοπικής κοινωνίας. Σημαντικές ευθύνες γι’ αυτό φέρουν, βέβαια, κι οι ίδιοι οι Θράκες. Αποδέχθηκαν το Πανεπιστήμιο ως αρχή και τέλος των παραγωγικών δυνατοτήτων της περιοχής.Έπειτα, το Δημοκρίτειο τα τελευταία χρόνια δέχθηκε ισχυρά πλήγματα, τα οποία απέρρευσαν κυρίως από το καθεστώς έντονης εξάρτησής του από τα τοπικά συμφέροντα. Η κακοδιοίκηση, η πτώση στις αξιολογικές κατατάξεις αποτελούν γεγονότα που ζημίωσαν την ακτινοβολία του Πανεπιστημίου. Τα συλλογικά οράματα, η εξωστρέφεια και η προοπτική υποκαταστάθηκαν από ιδιοτελείς φιλοδοξίες. Σαφέστατα, κάθε περιφερειακό πανεπιστήμιο είναι επιρρεπές σε μια τέτοια διολίσθηση. Ωστόσο, κάθε ακαδημαϊκή αποτελμάτωση αντιμετωπίζεται θεσμικά, μέσω εγγυήσεων καλής λειτουργίας και φερέλπιδων προσώπων.Πράγματι, οι θεσμοί στελεχώνονται πάντοτε από πρόσωπα. Συναφώς, το παρόν και το μέλλον του Δημοκριτείου και της Θράκης θα πρέπει να προβληματίσει τόσο του Θράκες που εμπλέκονται ενεργά με το Πανεπιστήμιο, όσο και τους ακαδημαϊκούς που το διαχειρίζονται διοικητικά. Φυσικά, ο κύκλος ενός κριτικού αναστοχασμού αναφέρεται και στην κεντρική εξουσία, η οποία οφείλει να επαναξιολογήσει τις προτεραιότητές της για τη Θράκη και την προκοπή των ανθρώπων της.Το Πανεπιστήμιο δεν αποτελεί «πανάκεια» σε κάθε ζήτημα της Θράκης. Η πορεία του Δημοκριτείου πρέπει να είναι αυτόνομη, απερίσπαστα επικεντρωμένη στην εκπαιδευτική και ερευνητική του αποστολή. Αντίστοιχα, η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της Θράκης (αλλά και της Ανατολικής Μακεδονίας, όπως φαίνεται) είναι αναγκαίο να απαγκιστρωθεί από το Πανεπιστήμιο. Μόνο έτσι το Πανεπιστήμιο μπορεί να ελευθερωθεί από τους παράγοντες, οι οποίοι εμποδίζουν αποφασιστικά την εξωστρέφεια του. Μόνο έτσι η Θράκη μπορεί να αναχαιτίσει τη φτωχοποίησή της: μέσω της στροφής στις παραγωγικές πηγές της γης και των δυνατοτήτων των ανθρώπων της. Η επιχείρηση ανάπτυξης μέσω του «φοιτητικού κεφαλαίου» είναι ξεπερασμένη, αλλά και παντελώς ανώφελη.Σε κάθε περίπτωση, οι εορτασμοί για τον μισό αιώνα ζωής του Δημοκριτείου ευχόμαστε να μην εξαντληθούν σε ιστορικές διηγήσεις, ευχολόγια ή συμβολικές κινήσεις εκ μέρους των κρατούντων, όπως η περαιτέρω υλική μεγέθυνση. Μακάρι το φετινό ορόσημο να προκαλέσει ουσιαστική συζήτηση για μια νέα εποχή στη Θράκη και το Πανεπιστήμιο της, καθιστώντας πραγματικά εφικτό ένα ευοίωνο μέλλον στην καθημερινή ζωή των ακριτών. *Ο Γεώργιος Κ. Καράντζιος είναι δικηγόρος, υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο Paris-Panthéon-Assas και απόφοιτος του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.